Ayurveda

पित्त प्रकृतीची लक्षणे – बोल आयुर्वेद

लालसर गोरा रंग, सुकुमार कांती आणि शीघ्रकोपी? कोणत्या प्रकारच्या प्रकृतीच्या लक्षणांमध्ये ही लक्षणे येतात? आयुर्वेदाने व्यक्तींच्या सांगितलेल्या 3 प्रकृती पैकी ही लक्षणे आहेत “पित्त प्रकृतीच्या” व्यक्तींची. अजून कोणती लक्षणे आहेत जी समजली की आपल्याला देखील आपली प्रकृती सहजपणे समजून घेता येऊ शकते. याबद्दल ची अजून सखोल माहिती घेऊ या वैद्य छाया दांडेकर यांच्याकडून आणि माहीत करून घेऊया आपली प्रकृती नेमकी कोणती हे… पित्त प्रकृतीच्या लोकांची शरीरयष्टी मध्यम असते. वर्णन उत्तम लालसर गोरा आणि कांती सुकुमार तेजस्वी असते. अंग नेहमीच थोडे उष्ण असते. डोळे तांबूस पिंगट रंगाचे असतात तसेच केसांचा रंग देखील काळाभोर नसून पिंगट असतो. बुद्धी स्मृती आकलनशक्‍ती उत्तम असते.

Read More ...

स्वभाव शार्प ,शूर ,मदत करण्यास नेहमी तयार असा असतो. यांना भूक आणि तहान फार तीव्र लागते आणि सहन ही होत नाही. तसेच राग ही पार पटकन आणि तीव्र येतो. यांना शीघ्रकोपी असे म्हटले जाते. ऊन आणि उष्णता यांना आवडत नाही आणि घामही जास्त येतो. शरीराचे बल आणि ताकत ही मध्यम ते चांगली असते. पित्ताचा उष्ण गुणधर्मामुळे यांना विरुद्ध म्हणजे थंड गोष्टी आवडतात. डोळ्यांना हातापायांना गार स्पर्श आवडतो. त्वचा अत्यंत सुकुमार असल्यामुळे ऊन आणि उष्णता सहन होत नाही. उष्णतेचे त्रास उष्ण ऋतूमध्ये लवकर होतात. या प्रकृतीच्या लोकांनी उन्हापासून त्वचेचे रक्षण केले पाहिजे. तसेच थंड तुपाचा, दुधाचा किंवा चंदनादी द्रव्यांचा त्वचेवर लेप करावा. यांचे केस लवकर जातात म्हणून यांनी केसांची विशेष काळजी घ्यावी. जेवणाच्या वेळा पाळाव्यात तसेच खुप तिखट उष्ण पदार्थ टाळावेत. पाणी भरपूर प्यावे म्हणजे प्रकृती चांगली राहते.

Pitta Prakriti/Pitta Dosha

People of medium build, rosy, youthful skin generally have Pitta Prakriti. Their body temperature tends to be on the higher side. Their hair and eyes are not jet-black but a lighter shade of brown. They’re intelligent and sharp, powers of comprehension are excellent. And they are brave and compassionate, always ready to lend a helping hand.

They tend to get extremely hungry and thirsty often and also get very impatient when they don’t get food on time. And they get very angry, very quickly. They don’t like going out in the sun, get hot quickly and sweat copiously. So they prefer the opposite of all things hot – cooling sandalwood, cold milk or ghee always help.

Madhuchistha or Propolis – A Miracle Anti-Aging Ingredient

We are thrilled to announce that our new anti-ageing cream is out! The Skin Nectar has one amazing ingredient called Propolis. Propolis is not a very common ingredient in skincare products and we actually found just a few American and European brands that were using this ingredient during our research around propolis. However, our very own Dr. Chhaya told us that Propolis is a well-known Ayurvedic ingredient and has been used for centuries in Ayurvedic preparations! Along with honey, we also obtain Propolis from the comb of honeybees. Propolis has tremendous healing properties and is often used as treatment for fractures as it helps fuse bones back together. It also has soothing and cooling properties that help heal burnt skin. It’s extremely stable with strong anti-bacterial, anti-fungal, anti-viral, anti-oxidant properties. Hence it is used in many creams, ointments and lotions.

मधाचे औषधी गुणधर्म – आयुर्वेद शास्त्रानुसार

मध हा खरतर वनस्पतिजन्य पदार्थ आहे, परंतु तो आपल्याला मिळतो ते मधमाशी या किटका मार्फत. म्हणून तो वनस्पतीजन्य आणि प्राणीजन्य असा दोन्ही प्रकारचा आहे. आयुर्वेद शास्त्रांमध्ये मधाचे आठ प्रकार सांगितले आहेत. हे आठ प्रकार ज्या प्रजातीच्या मधमाशा मध गोळा करतात त्यांचा प्रकारावरून पडले आहेत. मधामध्ये खूप सारे औषधी गुणधर्म आहेत.

१. मध हा कफ आणि पित्त कमी करतो.
२. घशाला, आवाजला उत्तम असा आहे. कफ, खोकला, दम लागणे अशा अनेक विकारांवर मध उपयोगी पडतो.

प्रोपोलिस किंवा मधूच्छिष्ट – स्किन केअर प्रॉडक्ट्स मध्ये सहसा न आढळणारा एक इन्ग्रेडिएंट

स्किन केअर प्रॉडक्ट्स मध्ये सहसा न आढळणारा एक इन्ग्रेडिएंट आहे. तो म्हणजे प्रोपोलिस किंवा मधूच्छिष्ट . आयुर्वेदशास्त्रामध्ये याच्या गुणधर्मांबद्दल माहिती लिहिलेली आढळते. म्हणून बरवाच्या नवीन अँटी-एजिंग क्रीम मध्ये या वैशिष्ठ्यपूर्ण घटकाचा वापर आम्ही रिसर्च नंतर केला आहे.

शेकडो वर्षांपासून आपल्या आयुर्वेदात सुद्धा या amazing ingredient चा वापर सांगितला आहे. तो कसा ते ऐकुया डॉ. छाया कडून….

मधमाशांच्या पोळ्यापासून मधा बरोबरच मेण किंवा मधूच्छिष्ट हा प्रकार आपल्याला मिळतो. जखमा भरून आणण्याचा उत्तम गुणधर्म त्यामध्ये आहे. या हीलिंग गुणधर्मामुळे ते अस्थी भग्न म्हणजेच बोनफ्रॅक्चर मध्ये हाड जुळवून आणण्यासाठी खूप उपयोगी पडते.

Read More ...

त्याच्या मृदू आणि शीत गुणांमुळेच ते अनेक त्वचाविकारांवर देखील खूप उपयोगी आहे. भाजलेल्या त्वचेवर याचा लेप करण्याने अत्यंत उपयोग होतो. मधूच्छिष्ट हे अँटिऑक्सिडंट अँटिबॅक्टरियल अँटिव्हायरल अँटिफंगल अँटि कॅन्सरस अशा गुणधर्मांचे आहेत. म्हणूनच या मधूच्छिष्टचा वापर मलमे, लोशन, क्रीम बनवण्याकरता केला जातो.

बरवाचे नवीन स्किन नेक्टर जरूर वापरून पहा. यात मधूच्छिष्ट किंवा प्रोपोलिस बरोबर अजून ३ सुंदर ingredients आहेत. Niacinamide or Vitamin B3, Haluronic Acid आणि आपल्या सगळ्यांचं लाडकं गाईचं शुद्ध तूप.

Medicinal Properties of Jaggery

Jaggery, along with honey has been used in Ayurveda as a medium to deliver particularly bitter or sour medicines.A brew of fresh ginger, dry ginger powder, lemongrass, pepper, cloves with jaggery helps alleviate cough and sore throat. Such a brew can also reduce indigestion and bloating and aid overall digestion.

A combination of ginger, turmeric and jaggery along with hot water or hot milk has been the traditional home remedy for cough for ages together. Jaggery & ginger blend are great for joint pain and reducing the “vaat” dosha in the body.

And of course, we can use jaggery as a substitute for sugar in our daily cup of tea. Along with fresh ginger, dry ginger powder, cinnamon, pepper this cup of tea can become our ticket to good health as it acts as a great boost for immunity.

गुळ – आहारातील एक महत्त्वाचा पदार्थ

आजचा विषय गुळ – उसापासून बनवलेला गूळ हा साखर तयार होण्यापूर्वीचा एक महत्त्वाचा पदार्थ आहे. अनेक वर्षांपासून गूळ हा पौष्टिक आणि रुचकर म्हणून आपण आहारात वापरतो. तूप गुळ पोळी हे तर उत्तम पक्वान्न च आहे .

विविध पौष्टिक लाडू मध्ये बलवर्धक म्हणूनही गुळ वापरतात. एकूणच गूळ हा शरीराची ताकद ,बल आणि शक्ती वाढवणारा पदार्थ आहे. नव्या गुळा पेक्षा जुना गूळ हा श्रेष्ठ गुणधर्मांचा असतो. जुन्या गुळामुळे आपली भूक म्हणजे जाठराग्नी वाढतो, गूळ गोड असल्यामुळे पित्ताला आणि वाताला कमी करतो, पचायला हलका आहे,, तसेच रक्तशुद्धी व रक्तातील दोष कमी करतो.

गूळ हा तसा तीनही दोषांना शामक अशा गुणधर्मांचा आहे . वेगवेगळ्या अनुपान म्हणजे माध्यमां बरोबर दिल्याने गुळाचे वेगवेगळे गुण दिसतात .

Read More ...

1. आल्याच्या रसाबरोबर गूळ घेतला गेला तर तो कफ कमी होण्यास मदत करतो.

2. हरितकी किंवा हिरड्या बरोबर गूळ एकत्र घेतला गेला तर तो पित्त कमी करतो

3. सुंठी बरोबर गूळ मिश्रण करून सेवन केला तर तो वात कमी करतो. अशा प्रकारे गूळ एकच परंतु वेगवेगळ्या पदार्थांबरोबर दिला तर तो त्रिदोष शमनाचे काम उत्तम करतो.

5. चेहऱ्या करता वेगळी काळजी घेतली पाहिजे. प्रत्येकाने स्वतःच्या त्वचे नुसार तेल,तूप, लोणी,दूध किंवा साय चेहऱ्यावर हलके चोळून लावल्यास त्वचा मऊ राहते.

हिवाळ्यातील आहार विहार

मुळात हिवाळा किंवा थंडी हा ऋतू शरीराचे बल,ताकद नैसर्गिकरित्या वाढवणारा असतो. आपण आहार आणि विहाराची थोडी काळजी घेतली तर तब्येत उत्तम ठेवण्यासाठी थंडी हा ऋतू एकदम परफेक्ट आहे. थंडीमध्ये शरिरात आधी बाह्य म्हणजे externally नक्की काय बदल होतात ते आधी पाहू.

1. अति गारठ्यामुळे हवेला एक कोरडेपणा आलेला असतो या शीत आणि रुक्ष गुणांमुळे आपली त्वचा आणि केस देखील कोरडे होऊ लागतात. त्वचा जास्त रुक्ष झाली तर तडकते किंवा फुटते. तेव्हा आधीच आपण त्वचेची काळजी घेतली पाहिजे. तीळ-खोबरेल तेल, गायीचे तूप ,कोकम बटर ,लोणी यांपैकी काहीही त्वचेवर नियमित लावल्याने त्वचा सुरक्षित राहते.

Read More ...

2. सुती उबदार कपड्यांनी त्वचा झाकली गेली तर कमी फुटते.

3 ओठांसाठी विशेष लक्ष दिले पाहिजे.गाईचे तूप,साय,कोकम बटर असे स्निग्ध पदार्थ लावल्याने ओठ मृदु राहायला मदत होते.

4. अशीच काळजी तळपायाची देखील घ्यावी लागते. तेथील त्वचा फुटू नये म्हणून कोकम बटर,तिळतेल जिरवून लावावे

5. चेहऱ्या करता वेगळी काळजी घेतली पाहिजे. प्रत्येकाने स्वतःच्या त्वचे नुसार तेल,तूप, लोणी,दूध किंवा साय चेहऱ्यावर हलके चोळून लावल्यास त्वचा मऊ राहते.

How to determine your Prakriti (vaata, pitta, kapha etc)?

Ayurveda speaks of a unique concept called Prakriti which could be loosely translated into English as constitution. Each of us has a unique constitution. The building blocks or doshas of our constitution are defined by Ayurveda as Vaat, Pitta and Kapha. Each one of us carries all three in unique proportions and has a significant impact on our physical, mental, emotional and character traits. There are 7 types of Prakritis defined by Ayurveda – Vaat, Pitta, Kapha, Vaat-Pittatmak, Pitta-Kaphatmak, Vaat-Kaphatmak and Tridoshaj.

Read More ...

Our constitution is determined by the whichever dosha is in higher proportion in our body. When all 3 doshas are in equal proportion, the constitution becomes ideal. The build, height, skin tone, behaviour, hair, eyes, skin, hunger, appetite, voice, likes & dislikes, intelligence, memory, physical and mental capacity, their usual medical complaints are generally taken into consideration while determining a person’s constitution. Ayurveda says that Pitta dosha is superior to Vata and Kapha is better than Pitta. An Ayurvedic doctor can help you determine your constitution. And once you know your constitution, you will know what is good for you, and what you need to avoid. And what can help enhance your health & overall well-being.

प्रकृती – आयुर्वेद शास्त्रामधील एक महत्त्वाची संकल्पना

व्यक्ती तितक्या प्रकृती अशी एक सुंदर म्हण आहे. आयुर्वेद शास्त्रामधील काही विशेष संकल्पना पैकी प्रकृती ही एक महत्त्वाची संकल्पना आहे. (It’s a Unique Concept ) आपण प्रत्येक जण वेगवेगळे आहोत, जसे आपण वेगळे दिसतो तशीच आपली शारीरिक आणि मानसिक जडणघडण सुद्धा वेगळी असते. तिलाच आपण प्रकृती म्हणूयात. जन्मतःच प्रत्येकाची प्रकृती ठरते. आयुर्वेद शास्त्रामध्ये साधारणपणे सात प्रकारच्या प्रकृती सांगितल्या आहेत. वातप्रकृती ,पित्त प्रकृती, कफ प्रकृती ,वात-पितात्मक ,पित्त कफत्मक, वातकफात्मक आणि त्रिदोषज प्रकृती. खरं तर आपले शरीर चालवण्यासाठी वात-पित्त-कफ हे तीनही महत्त्वाचे आधारस्तंभ आवश्यक असतात. परंतु या तीन पैकी ज्या दोषाचे पर्सेंटेज थोडे अधिक असते त्यानुसार प्रकृती ठरते.

Read More ...

तीनही दोषांचे समसमान परसेंटेज म्हणजे समप्रकृती ही अगदीच आदर्श अशी प्रकृती आहे. माणसाची शरीरयष्टी, उंची ,रंग ,स्वभाव, केस, डोळे, त्वचा ,भूक ,आवाज, आवडीनिवडी ,बुद्धीचा शार्पनेस ,स्मृती, शारीरिक आणि मानसिक क्षमता ,त्यांना होणाऱ्या नेहमीचा तक्रारी या सर्व घटकांचा विचार प्रकृती ठरवताना होतो. आपण एकेका दोषाच्या प्रकृतीची लक्षणे पाहूया. क्रमाने वातपेक्षा पित्त आणि पिता पेक्षा कफ प्रकृती श्रेष्ठ सांगितली आहे. या तीनही दोषांच्या लक्षणांच्या विविध कॉम्बिनेशन्स प्रमाणे माणसाच्या मिश्र दोषत्मक प्रकृती बनतात. आपली प्रकृती काय आहे हे आपण आपल्या फॅमिली वैद्यांकडून जरूर जाणून घ्यावे व त्यानुसार आपल्यासाठी काय चांगले आणि आपण काय टाळले पाहिजे याचा विचार करावा. प्रकृती जाणून घेऊन त्याचा उपयोग आपले आरोग्य टिकवण्यासाठी आणि वाढवण्यासाठी आपल्याला करता येईल.

Benefits of Jaggery over Sugar

Jaggery is obtained before sugar is extracted from sugarcane. It’s been used for centuries as a nutritious and tasty ingredient in cooking. Jaggery with ghee and carbs like roti is an excellent source of energy food. It helps increase the overall health, stamina and strength in the body. Aged jaggery is supposed to be better than fresh jaggery as it sharpens the appetite. Because it is so scrumptiously sweet, it is easy to digest, and aids in the body’s blood purifying processes.Jaggery can help balance all three doshas.

Read More ...

1. When consumed with a juice, it tones done the “kaph” dosha.

2. When mixed with haritaki or hirda it will whittle down the “pitta” dosha.

3. When blended with ginger powder, jaggery can decrease the “vaat” dosha in the body.